EMDR

EMDR’nin açılımı “Eye Movement Desensitization and Reprocessing”; Türkçe karşılığı ise “Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme”dir.

Esas olarak travma tedavisi için geliştirilen bir terapi türü olan EMDR’nin iki önemli amacı vardır. Birinci amaç; kişiye acı veren, geride bırakamadığı geçmiş travmatik yaşantılarının onda oluşturduğu duygusal hassasiyeti azaltmaktır. İkinci amaç ise bu geçmiş travmatik yaşantıları bugün yeniden etkin bir biçimde ele alıp değerlendirerek yeniden işlemektir. Böylece de bu yaşantıların neden olduğu; kişinin kendisi ve diğerleri hakkındaki olumsuz
düşünce ve inançlarını; gerçekçi, sağlıklı ve yararlı yeni düşünce ve inançlarla değiştirebilmesine olanak tanımaktır.

EMDR’de kişi geçmiş travmatik yaşantılarını terapistiyle birlikte yeniden işler. Bu süreçte önce onları belleğinden geri çağırıp hatırlar, ardından yeniden düzenler. Bunları yaparken bir yandan da bedeninin sağ ve sol taraflarının; dolayısıyla beyninin sağ ve sol yarım kürelerinin ritmik bir şekilde uyarılması sağlanır. Bu iki taraflı uyarım eylemi duyarsızlaştırmayı ve yeniden işlemeyi kolaylaştırır.

EMDR’ye ismini veren ve sık tercih edilen iki taraflı uyarım, kişinin ritmik bir şekilde sağasola hareket eden bir nesneyi gözleriyle takip etmesi şeklindedir. İki taraflı uyarım görüntü dışında dokunma ya da ses ile de yapılabilir. EMDR’de kişi bir yandan iki taraflı uyarım alırken, bir yandan da ona acı veren yaşantıları zihninde yeniden canlandırır ve isterse anlatır.

Kişiye acı veren ya da travma niteliğinde olan yaşantılar zamanda donar; çünkü bu yaşantıların içerdiği yoğun ve şiddetli duygular ve beden duyumları zihnin bu yaşantıları işleme, anlama ve anlamlandırma becerisini bozar. Bu nedenle kişi travmatik bir yaşantısını düşündüğünde ya da onu hatırlatan benzer bir şeyle karşılaştığında aradan yıllar geçmiş bile olsa zamanda donmuş olan o yaşantı içinde bulunduğu anda yeniden canlanır, kişi sanki olanların hepsini yeniden yaşıyormuş gibi hisseder. Travmatik yaşantısındaki algıları, düşünceleri, duyguları, beden duyumları ve davranışları zihnini ve bedenini adeta ele geçirir ve mantıklı bir biçimde değerlendirme yapmasını imkansız hale getirir. Bu durum kişinin şimdi ve burada olmasını da engeller; kendisine, diğerlerine olan bakış açısını, ilişki kurma şeklini, yaşamını olumsuz etkiler. EMDR kişinin belleğinde donmuş halde bekleyen travmatik yaşantılarını yeniden ele alarak incelemesini, anlaşılır bir biçimde açıklayarak bir sonuca bağlamasını mümkün kılar.

Kişi EMDR ile travma özelliğinde olan yaşantılarını; o yaşantılarındaki algılarını, düşüncelerini, duygularını, beden duyumlarını ve eylemlerini yeniden ve yeniden zihninde ve bedeninde canlandırır. Ta ki onları sindirene kadar. Ta ki olanları yeniden yaşıyormuş gibi hissetmeden onlar hakkında düşünebilene ve konuşabilene kadar. Yaşadıklarını unutmaz; ama onları hatırlamak kişiyi şimdiki gibi rahatsız etmez.

EMDR sırasında verilen iki taraflı uyarım zihinde yeniden canlandırılan travmatik yaşantıların neden olduğu kötü duyguların ve beden duyumlarının yoğunluğunu ve şiddetini azaltır. Böylece kişi, travmatik yaşantılarını, onlarla arasına bir mesafe koyarak, sanki izlemekte olduğu bir filmi değerlendirir gibi yeniden değerlendirebilir ve işleyebilir. Aynı zamanda da bedeninin bu yaşadıkları nedeniyle taşıdığı olumsuz duygu yükünü de serbest bırakabilir. Böylece duygusal hassasiyeti azalır. Bu iki taraflı uyarım uygulamasını aslında her gece REM (Rapid Eye Movements, Hızlı Göz Hareketleri) uykusu sırasında farkında olmadan yaparız.

Bir EMDR seansı 8 aşamadan oluşur:

1. aşama: Öykü ve planlama
2. aşama: Hazırlık
3. aşama: Değerlendirme
4. aşama: Duyarsızlaştırma
5. aşama: Yerleştirme
6. aşama: Beden taraması
7. aşama: Kapanış
8. aşama: Yeniden değerlendirme

1. aşama: Öykü ve planlama
Birinci aşamada kişi terapiste sorunları hakkında bilgi verir ve hikayesini anlatır. Terapisti ona bebeklik, çocukluk ve ergenlik yılları hakkında sorular sorar. Sonra kişi için bir tedavi planı oluştururlar ve EMDR’ye başlanır. Kişi EMDR sırasında ele alınan travmatik yaşantılarının ayrıntılarını terapistine anlatmak zorunda değildir. Çünkü EMDR’de önemli olan, travmatik yaşantıları; içerdiği algılar, düşünceler, duygular, beden duyumları ve davranışlar; ama özellikle duygular ve beden duyumlarıyla zihinde ve bedende yeniden canlandırmaktır. Ayrıntıları anlatmak gerekmez.

2. aşama: Hazırlık
İkinci aşamada terapist kişiye EMDR hakkında ayrıntılı bilgi verir ve tedaviden ne bekleyeceklerini belirlerler. Bu aşamada ayrıca terapist kişiye bazı kendini sakinleştirme teknikleri öğretir. Böylece kişi seanslar sırasında ve arasında ortaya çıkabilecek güçlü olumsuz duygular ve beden duyumlarıyla baş edebilir.

3. aşama: Değerlendirme
Bu aşama gerçek EMDR seansları için bir temel oluşturur:
1) Kişi seçtiği travmatik yaşantısının onu en iyi temsil eden, en kötü anını belirler. Böylece travmatik yaşantısının bir imgesini oluşturur.
2) Bu imgeyi zihninde canlandırdığında kendisi hakkında ortaya çıkan olumsuz düşüncesini, inancını belirler.
3) Bu olumsuz inancının yerini almasını istediği, gerçekçi, sağlıklı ve olumlu düşünceyi, inancı belirler ve belirlediği bu olumlu düşünceye ne kadar inandığını 1 ile 7 arasında puanlar.
4) Travmatik yaşantısını zihninde ve bedeninde yeniden canlandırdığında hissettiği olumsuz duyguları ve beden duyumlarını tanımlar. Bunların verdiği rahatsızlığın şiddetini 0 ile 10 arasında puanlar.

4., 5. ve 6. aşamalar
4., 5. ve 6. aşamalarda kişi bir yandan ritmik bir şekilde iki taraflı uyarım alırken, bir yandan da travmatik yaşantısını zihninde ve bedeninde yeniden canlandırır. Dikkatini aynı anda hem zihninde ve bedeninde yeniden canlandırdığı travmatik yaşantısına, hem de iki taraflı uyarıma verir. Böylece travmatik yaşantısını zihninde ve bedeninde yeniden canlandırırken, içinde bulunduğu anda orada değil, burada olduğunun farkında olur. Ve yaşadıklarına yeni, farklı bir açıdan bakabilir, olanları yeniden işleyebilir.

4. aşama: Hassasiyet azaltma
Bu aşamada kişi seçtiği travmatik yaşantısına adım adım yaklaşır, bu ve benzer yaşantılarının neden olduğu duygusal hassasiyeti azaltır. Ritmik bir şekilde iki taraflı uyarım alırken travmatik yaşantısını zihninde yeniden canlandırır. Bu kötü yaşantısındaki algılarına, düşüncelerine, duygularına, beden duyumlarına, davranışlarına; bu yaşantısının neden olduğu kendisi hakkındaki kötü inançlarına dikkatini verir. Ayrıca terapist bu sırada kişinin tüm tepkilerini not alır; iyi olanları, kötü olanları ve ne iyi, ne de kötü olanları… Tüm yeni içgörülerini, kurduğu tüm yeni bağlantıları, hissettiği tüm yeni duyguları… Kişi her iki taraflı uyarım seti ile bu ve benzer yaşantıların neden olduğu, kendisi hakkındaki kötü inançlarını sindirmeye ve işlemeye devam eder. Dördüncü aşama travmatik yaşantıyı zihninde ve bedeninde yeniden canlandırdığında hissettiği kötü duyguların ve beden duyumlarının yoğunluk ve şiddeti 0-1/10’a düşene kadar devam eder.

5. aşama: Yerleştirme
Beşinci aşamada travmatik yaşantısının ve diğer benzer yaşantılarının neden olduğu, kendisi hakkındaki olumsuz inançlarının yerini almasını istediği, kendisi hakkında belirlediği yeni, gerçekçi, olumlu, sağlıklı ve yararlı düşüncelere odaklanır. Bu düşünceler EMDR’deki en önemli şeydir. Bu aşamada bir yandan ritmik bir şekilde iki taraflı uyarım alır, bir yandan travmatik yaşantıyı zihninde ve bedeninde yeniden canlandırır, bir yandan da kendisi hakkında belirlediği yeni, gerçekçi, olumlu, sağlıklı ve yararlı düşünceyi tekrarlar. Tamamladığı herbir iki taraflı uyarım setinden sonra belirlediği düşüncenin doğruluğuna olan inancını 1-7 arasında puanlar. Beşinci aşama kendisi hakkındaki yeni, gerçekçi, olumlu, sağlıklı ve yararlı düşüncenin doğruluğuna olan inancı 7/7 olana dek devam eder. EMDR ile kişinin travmatik yaşantısı hakkındaki yeni yorumları ve kendisi hakkındaki yeni, gerçekçi, olumlu, sağlıklı ve yararlı inançları hızla eskilerinin yerini alır. Kişi daha önce hiç üzerinde düşünmediği yeni olasılıkları görmeye başlar. Bu yeni içgörüler sıradaki iki taraflı uyarım seti için başlangıç noktası olur ve travmatik yaşantısını daha sağlıklı ve idare edebileceği şekilde işlemeye devam etmesine yardımcı olur.

6. aşama: Beden taraması
Bu aşamada kişi bedenindeki geçmeyen duyumlara odaklanır. Travmatik yaşantısını tekrar zihninde canlandırır ve dikkatini başından ayak parmaklarına kadar bedenine verip, herhangi bir gerilimin ya da kötü duyumun kalıp kalmadığını kontrol eder. Eğer kalmışsa yok olana kadar iki yönlü uyarım setini tekrarlar.

7. aşama: Kapanış
Her bir EMDR seansından sonra kişi, kendisini, seans öncesine göre daha iyi hisseder. Eğer ele aldığı travmatik yaşantısının ve benzer yaşantıların neden olduğu hassasiyetini azaltmak ve yaşantısını yeniden işlemeyi tamamlamak için bir seans yeterli olmazsa, bir sonraki seansa kadar terapistinin 2. aşamada öğrettiği kendini sakinleştirme tekniklerini uygular, bu teknikler duygusal olarak yeniden dengeye kavuşmasını ve dengede kalmasını sağlar. Terapisti onu ayrıca seanslar arasında yaşayabileceklerine hazırlar. Örneğin travmatik yaşantısına ait algıları, düşünceleri, duyguları, beden duyumları ve davranışları o istemese bile, rahatsız edici bir biçimde zihninde ve bedeninde canlanabilirler. Tüm bu algıları, düşünceleri, duyguları, duyumları ve davranışları bir günlüğe not alır. Bu, onlarla arasına bir mesafe koymasını ve gelecek seanslarda ele almak için yeni hedefler belirlemesini sağlar. Ayrıca seanslar arasında duygusal olarak dengede kalmak için kullanacağı bazı ‘hayalinde canlandırma’ ve ‘gevşeme’ tekniklerini terapistiyle birlikte tekrar gözden geçirirler.

8. aşama: Yeniden değerlendirme
Her yeni seansa gösterdiği gelişimi yeniden değerlendirerek başlarlar. Kişi duygusal hassasiyetinin azaldığı ve yeniden işlemeyi tamamladığı travmatik yaşantılarını anlatır. Bu sırada terapisti tepkilerini tekrar gözden geçirerek kaydettiği ilerlemeyi koruyup korumadığını kontrol eder. Terapisti yeniden işlemeyi tamamladığı travmatik yaşantılarıyla ilgili şimdi hangi duyguları hissettiğini, seanslar arasında herhangi bir rahatsızlık hissedip hissetmediğini sorar. Bu yeniden değerlendirme sonucunda terapist EMDR uygulamasında diğer başka travmatik yaşantılarını ele alacakları yeni hedeflere mi geçeceklerine, yoksa geçmiş seanslarda ele aldıklarını yeniden işleme ve bütünleştirme üzerinde çalışmaya devam mı etmeleri gerektiğine karar verir.

EMDR 1987 yılında keşfedilmiş görece yeni bir terapi yöntemidir. Uzun vadedeki sonuçları ve etkinliği hala araştırılmaktadır. EMDR’nin en büyük yararı derindeki problemleri hızlıca çözebilmeyi sağlayabilmesidir. Kişinin EMDR sırasında ele aldığı travmatik yaşantısını detaylarıyla anlatması, uzun uzadıya analiz etmesi gerekmez. EMDR ile kişi aynı anda hem zihni, hem bedeni; hem düşünceleri, hem duyguları, hem de beden duyumları üzerinde çalışır. Probleminin kökenleri hakkında düşünsel bir anlayış geliştirebilir. Bu düşünsel anlayış travma sonrası stres belirtilerinin çözümü olur.